جدول محتوا
چرا سرور کند میشود و چرا این موضوع حیاتی است؟
کند شدن سرور یکی از شایعترین مشکلات هر سازمان است؛ از شرکتهای کوچک با یک سرور فایل گرفته تا دیتاسنترهای بزرگ با صدها نود محاسباتی. کمی تأخیر در پاسخگویی دیتابیس، بالا رفتن زمان لود وبسایت، کند شدن پردازشها یا تأخیر در اجرای سرویسها، بهطور مستقیم روی عملکرد کاربران و کیفیت خدمات سازمان تأثیر میگذارد. این کندی اگر بهموقع و اصولی شناسایی نشود، میتواند به مواردی بسیار جدیتر مانند از دست رفتن تراکنشها، قفل شدن سرویسها، مصرف ۱۰۰٪ CPU یا حتی کرش کامل سرور منجر شود.
مهمترین نکته این است که کند شدن سرور یک “نشانه” است، نه یک مشکل واحد.
یعنی سرور کند نمیشود مگر اینکه یک عامل پنهان در پسزمینه در حال اثرگذاری باشد. پس باید بهجای حدس زدن، یک تحلیل ساختاری انجام دهیم:
- کندی گاه CPU-محور است (پردازنده اشباع شده)
- گاهی Memory-bound است (کمبود RAM)
- گاهی IO-bound است (کندی دیسک یا شبکه)
- و گاهی ناشی از تنظیمات اشتباه، سرویسهای اضافی، آپدیت نشدن Firmware و مشکلات سیستمعامل.
نشانههای خطر که میگویند سرور شما کند شده است
خیلی وقتها سازمانها نمیدانند کاهش بازدهی سرور از کجا شروع شده است.
این نشانهها هشدار میدهند که باید فوراً دستبهکار شوید:
۱. افزایش ناگهانی زمان پاسخگویی سیستم
مثال:
- داشبورد مدیریتی دیر باز میشود
- کاربران هنگام لاگین با تأخیر مواجه میشوند
۲. مصرف ۱۰۰٪ CPU یا RAM در بازههای زمانی طولانی
با فرمانهایی مثل top، resmon، Task Manager، htop بهراحتی قابل بررسی است.
۳. افت سرعت I/O
نشانهها:
- کندی شدید دیتابیس
- دیر لود شدن فایلها
- زیاد شدن زمان Query Execution
۴. نمایش خطاهای “Timeout” یا “Connection Lost”
این یعنی سرویسها زیر فشار یا درگیر Bottleneck هستند.
۵. افزایش دمای CPU یا دیسکها
گرما دشمن عملکرد است.
حتی ۵ درجه افزایش غیرنرمال، سیستم را مجبور میکند پردازنده را Throttle کند.
۶. ریستارتهای بیدلیل یا Freeze شدن سرور
این معمولاً نشاندهنده کمبود حافظه یا مشکلات سختافزاری است.
تشخیص اولیه (Initial Diagnosis): از کجا شروع کنیم؟
اگر سرور در کسبوکار شما کند شده، این چکلیست ۱۰۰٪ عملی به شما کمک میکند:
مرحله اول: تعیین اینکه Bottleneck در کدام لایه است
سه لایه فعالیت سرور را باید بررسی کرد:
- لایه پردازشی (CPU و RAM)
- لایه ذخیرهسازی (HDD / SSD / RAID / SAN / NAS)
- لایه شبکه (Bandwidth، Latency، Queue Length)
اگر بفهمید سرور در کدامیک از این سه لایه مشکل دارد، بیش از ۶۰٪ راه را رفتهاید.
چرا این مرحله اهمیت دارد؟
چون بسیاری از مدیران IT به اشتباه فکر میکنند مشکل از CPU است و سریع میگویند
«سرور باید ارتقا داده شود»
در حالی که کندیهای رایج اغلب از دیِسکهای SATA کند، RAID ناسازگار، Queue Length بالا، یا مشکلات شبکه ناشی میشود نه پردازنده.
به عبارت دیگر:
قبل از خرید سرور جدید، باید علت اصلی کندی سرور فعلی را پیدا کرد.
ابزارهای تشخیص کندی سرور (برای هر سیستمعامل)
ابزارهای تشخیص کندی سرور لینوکس
- top / htop → تشخیص مصرف پردازنده و RAM
- iostat → بررسی سرعت I/O
- sar → تحلیل کارایی تاریخی
- netstat / ss → وضعیت اتصالات شبکه
- dmesg → کشف خطاهای سختافزاری
ابزارهای تشخیص کندی سرور ویندوز
- Resource Monitor
- Performance Monitor (PerfMon)
- Task Manager
- Windows Event Viewer
- Disk Usage (WinSAT / PowerShell)
ابزارهای سختافزاری تشخیص کندی سرور
- HPE iLO – Dell iDRAC – Lenovo XCC
- بررسی سلامت دیسک، حافظه، دمای سیستم
- مشاهده سرعت فنها
- تحلیل Live Performance بدون ورود به سیستمعامل
۱۰ دلیل اصلی کند شدن سرور و تحلیل فنی کامل هرکدام
در این بخش، مهمترین دلایل کند شدن سرور را با نگاه کاملاً فنی، تحلیلی و مبتنی بر تجربه بررسی میکنیم. هر دلیل همراه با نشانهها، علتهای ریشهای و راهکارهای اولیه ارائه شده تا بتوانید سریع تشخیص دهید مشکل سرور شما از کدام بخش شروع شده است.
۱. کمبود RAM و اشغال حافظه توسط سرویسها
کمبود رم یکی از اصلیترین دلایل کند شدن سرورهاست. وقتی رم کافی وجود نداشته باشد، سیستمعامل رفتارهای زیر را نشان میدهد:
- انتقال داده به فضای SWAP یا Page File
- افزایش شدید Disk I/O
- قفل شدن سرویسهای حیاتی
- کاهش سرعت دیتابیسها به دلیل عدم توانایی نگهداری Index در حافظه
در سرورهای دیتابیس مانند SQL Server یا Oracle، کمبود رم بدترین نوع Bottleneck است؛ زیرا دیتابیس در چنین شرایطی مدام بین دیسک و مموری جابهجا میشود.
نشانهها:
- مصرف رم ۹۰٪ و بالاتر در Task Manager یا htop
- اجرای بسیار کند Queryها
- افزایش Swap-in / Swap-out
- خطاهای Out of Memory
راهکار سریع:
- آزاد کردن سرویسهای غیرضروری
- افزایش رم (اگر سرورتان HPE DL380/ML350 هست، چینش صحیح کانالها سرعت را دو برابر میکند)
- استفاده از HugePages در دیتابیس
۲. اشباع پردازنده (CPU Bottleneck)
CPU زمانی دچار Bottleneck میشود که پردازشها از توان پردازنده بیشتر شده یا سرویسها طراحی نادرستی داشته باشند.
نشانهها:
- مصرف CPU بالای ۹۵٪
- Queue Length بالا (بیش از ۲× تعداد هسته)
- افزایش لود سیستم (Load Average بالا در لینوکس)
علل رایج:
- سرویسهای Hyper-V یا ESXi با Load زیاد
- پردازشهای بزرگ دیتابیس (Full Scan، Join سنگین)
- اسکریپتها و CronJobهای سنگین
- رمزنگاریها یا کامپایلها
راهکار سریع:
- توقف پردازشهای پسزمینه غیرضروری
- Pin کردن سرویسها روی هستههای مشخص
- ارتقای CPU یا مهاجرت سرویسها به نودهای دیگر
۳. کندی دیسکها: بزرگترین قاتل سرعت سرور
۶۰٪ کندی سرورها به علت Disk Bottleneck رخ میدهد. وقتی سرعت I/O پایین باشد:
- دیتابیس کند میشود
- خواندن و نوشتن فایلها دیر انجام میشود
- سرویسها Timeout میدهند
- سیستم عامل دیر بوت میشود
دلایل کندی دیسک:
- استفاده از هاردهای SATA قدیمی
- RAID نامناسب (مثلاً RAID 5 برای دیتابیس اشتباه است)
- Queue Length بالا
- فرسودگی SSD (Wear Level پایین)
- نصب همزمان چند ماشین مجازی روی یک LUN شلوغ
نشانهها:
- iowait بالا در لینوکس
- Disk Active Time نزدیک ۱۰۰٪ در ویندوز
- پاسخدهی کند دیتابیس
راهکار سریع:
- تغییر Raid به RAID 10
- استفاده از SSD یا NVMe
- تفکیک LUNها برای ماشینهای مجازی
- فعال کردن Write-Back Cache
۴. استفاده از Storage اشتراکی شلوغ (SAN/NAS) در محیط مجازی
در محیطهایی مثل VMware، اگر چندین VM روی یک Datastore سنگین قرار بگیرند، حتی اگر سرور قدرتمند باشد، همه VMها کند میشوند.
علت:
یک Storage پرمشغله → صف نوشتن و خواندن → تأخیر بالا → کندی VMها
راهکارها:
- جابهجایی ماشینهای سنگین
- استفاده از Storage Tiering
- اختصاص LUN اختصاصی برای دیتابیسها
۵. مشکلات شبکه (Latency، Packet Loss و پیکربندی اشتباه)
نتورک یکی از نادیده گرفتهشدهترین دلایل کندی سرور است.
نشانهها:
- Ping با نوسان
- Packet Drop در سوییچ
- Timeout در باز شدن صفحات وب
- کندی ریموت دسکتاپ
دلایل رایج:
- Duplex/Speed Mismatch
- کارت شبکه خراب
- شلوغی شدید روی VLAN
- MTU اشتباه
راهکار سریع:
- تنظیم مجدد MTU
- بررسی کابلها و پورتها
- فعالسازی RSS در ویندوز
- NIC Teaming
۶. نصب نبودن آپدیتهای Firmware، BIOS و Driver
سرورها مخصوصاً مدلهای HPE، Dell، Lenovo در صورتی که Firmware بهروز نباشد با مشکلات زیر مواجه میشوند:
- کندی I/O
- ناسازگاری رم یا پردازنده
- خاموشی ناگهانی فنها و افزایش گرما
- مدیریت ضعیف پاور
بهروزرسانی Firmware در سرورهایی مثل HPE میتواند تا ۲۰٪ کارایی را افزایش دهد.
۷. گرمای بیش از حد (Thermal Throttling)
وقتی دمای CPU یا VRM بالا رود، پردازنده برای حفاظت از خود سرعت را کاهش میدهد.
نشانهها:
- CPU Frequency پایینتر از مقدار اسمی
- درج خطای Thermal در iLO یا iDRAC
- سرعت فنها در بالاترین حالت
راهکار سریع:
- تمیز کردن فنها
- بررسی جریان هوا
- استفاده از خمیر حرارتی جدید
- تغییر جهت کابلها در کیس سرور
۸. بار اضافی سرویسها، سرویسهای بلااستفاده و برنامههای سنگین
گاهی سرور کند نیست، بلکه پر از سرویسهای اضافه است.
نمونهها:
- آنتیویروسهای سنگین
- سرویسهای مانیتورینگ متعدد
- سرویسهای پشتیبانگیری زمانبندیشده
- IIS/Apache با Logهای غیربهینه
راهکار سریع:
- حذف سرویسهای غیرضروری
- زمانبندی بکاپ در ساعات کمترافیک
- بهینهسازی وبسرور
۹. اشکالات مجازیسازی
در محیطهای VMware، Hyper-V یا KVM:
مشکلات رایج:
- Over-Provisioning هستههای CPU
- اشتراکگذاری بیش از حد RAM
- Ballooning Memory
- ضعف پیکربندی vNUMA
- Thick/Thin Provision اشتباه
راهکار:
- اختصاص منابع واقعی
- تنظیم NUMA
- بررسی Datastoreهای شلوغ
۱۰. آلودگیهای امنیتی و بدافزارها
بدافزارها میتوانند CPU را اشغال کنند، فایلها را قفل کنند یا ترافیک مشکوک ایجاد کنند.
نشانهها:
- پردازشهای ناشناس
- ایجاد فایلهای جدید عجیب
- مصرف شدید CPU یا Network
راهکار:
- اسکن کامل سیستم
- محدود کردن دسترسیها
- مانیتورینگ رفتار کاربران
راهکارهای عملی، تخصصی و مرحلهبهمرحله برای افزایش سرعت سرور
در این بخش عمیقترین و کاربردیترین روشهایی را بررسی میکنیم که میتوانند سرعت سرور را بهطور واقعی، measurable و قابل مشاهده افزایش دهند. این راهکارها هم برای سرورهای فیزیکی (Bare Metal) مناسباند و هم برای محیطهای مجازیسازیشده مانند VMware، Hyper-V، KVM و Proxmox. هدف این است که نهفقط مسئله رفع شود، بلکه Bottleneckهای آینده نیز قبل از وقوع پیشبینی و حذف شوند.
برای درک بهتر کار، مجموعه راهکارها در چند لایه ارائه میشود:
راهکارهای فوری (Immediate Fix)، راهکارهای ساختاری (Architectural Fix)، راهکارهای سختافزاری و ارتقایی، و راهکارهای پایدار و بلندمدت.
۱. راهکارهای فوری برای افزایش سرعت سرور (Immediate Performance Boost)
این دسته از اقدامات بدون نیاز به بازطراحی یا هزینه زیاد، مستقیماً سرعت را بالا میبرند.
۱-۱. آزادسازی رم و مدیریت لحظهای حافظه
کمبود رم یکی از اولین دلایل کندی سرور است. بنابراین:
- سرویسهای غیرضروری را Stop کنید
- کش نرمافزارها و دیتابیسها را پاک کنید
- Logهای حجیم را Rotate کنید
- سرویسهایی که حافظه Leaking دارند را Restart کنید
- از Memory Compression (در ویندوز سرور جدید) استفاده کنید
اگر دیتابیس دارید:
- Cache Size را تنظیم کنید
- Queryهای سنگین را متوقف کنید
- Connection Pool را بازبینی کنید
این اقدامات بهتنهایی میتوانند مصرف حافظه را ۲۰ تا ۶۰ درصد کاهش دهند.
۱-۲. کاهش فشار CPU با بهینهسازی سرویسها
برای مهار فشار روی CPU:
- پردازشهای سنگین زمانبندیشده را به ساعات Off-Peak منتقل کنید
- سرویسهایی که Multi-thread نیستند را روی Coreهای متفاوت توزیع کنید
- نرخ Encryption/Compression را کاهش دهید
- Debug Mode سرویسها را غیرفعال کنید
در دیتابیسها:
- Index بسازید
- Queryهای Full Scan را اصلاح کنید
- کش را افزایش دهید تا CPU کمتر درگیر شود
۱-۳. کاهش تأخیر دیسک (I/O Latency Reduction)
برای بهتر شدن سرعت Storage این کارها فوری جواب میدهند:
- فعالسازی Write Back Cache (در رید کنترلرهای HPE اهمیت حیاتی دارد)
- حذف فایلهای بزرگ موقتی
- Defrag روی HDDهای قدیمی (نه SSD)
- Move کردن دیتابیسها به یک LUN خلوتتر
- بررسی صف I/O و متوقف کردن سرویسهایی که بیش از حد درحال نوشتن هستند
اگر سرور مجازی است:
- VM را به یک Datastore سریع منتقل کنید
- Thin Provisioning را به Thick تبدیل کنید
۱-۴. بهینهسازی شبکه و کاهش Packet Loss
بهبود سرعت شبکه اثر مستقیم روی سرعت سرور دارد:
- تنظیم MTU مناسب (مثلاً ۹۰۰۰ روی Storage Network)
- حذف کابلهای خراب
- تنظیم Speed/Duplex ثابت روی ۱Gb یا ۱۰Gb
- فعالسازی RSS، RSC و RDMA در ویندوز سرور
- استفاده از NIC Teaming برای کاهش گلوگاهها
اگر در شبکه با SAN/ISCSI کار میکنید، تنظیمات شبکه اشتباه میتواند دهها میلیثانیه تأخیر ایجاد کند.
۱-۵. ریست کردن سرویسها و پاکسازی منابع قفلشده
گاهی تنها یک سرویس گیر کرده باعث کند شدن کل سیستم میشود.
- قفلهای فایل آزاد نمیشوند
- دیتابیس Lock میدهد
- سرویسها Zombie Process ایجاد میکنند
راهکار:
- Restart مرتب سرویسهای Memory Intensive
- Kill کردن Processهای Zombie
- پاکسازی Temporary Directory
- Flush کش سرویسهای وب، مثل Nginx, Apache, IIS
۲. راهکارهای ساختاری و پیکربندی برای افزایش سرعت سرور (Architectural Fixes)
این مرحله مربوط به تغییر معماری یا اصلاح ساختار سرویسهاست و تأثیر بلندمدت دارد.
۲-۱. استفاده از RAID صحیح بر اساس نوع سرویس
RAID مناسب سرعت سرور را تا ۶ برابر افزایش میدهد.
| نوع RAID | بهترین کاربرد | سرعت |
| RAID 1 | سیستم عامل | متوسط |
| RAID 5 | Backup، فایل سرور | کم تا متوسط |
| RAID 6 | آرشیوهای بزرگ | متوسط |
| RAID 10 | دیتابیس، مجازیسازی، سرور سنگین | بسیار بالا |
برای سرویسهای زیر RAID 10 اجباری است:
- دیتابیس
- ماشینهای مجازی سنگین
- سرورهای ERP
- وبسرورهای شلوغ
۲-۲. جداسازی ترافیکهای شبکه (Network Segmentation)
برای جلوگیری از تداخل، شبکه را تفکیک کنید:
- ترافیک کاربران
- ترافیک Storage
- ترافیک مدیریت (iLO، iDRAC)
- ترافیک Backup
اگر همه اینها در یک VLAN باشند، کندی شبکه اجتنابناپذیر است.
۲-۳. بهینهسازی مجازیسازی (VMware / Hyper-V / KVM)
پیکربندی اشتباه VMها میتواند کل سرور را به زانو در بیاورد.
راهکارهای حرفهای:
- بیشازحد vCPU تخصیص ندهید
- Memory Reservation بگذارید
- vNUMA را فعال کنید
- I/O Control را فعال کنید
- Ballooning را مدیریت کنید
- LUNهای اختصاصی برای VMهای سنگین ایجاد کنید
۲-۴. جداسازی سرویسهای پرمصرف
سرویسهای زیر اگر روی یک ماشین باشند، عملکرد را نابود میکنند:
- دیتابیس + وبسرور + کش + بکاپ
- AD + DHCP + DNS
- دو دیتابیس سنگین روی یک VM
راهکار:
- تفکیک سرویسها
- استفاده از Container یا VMهای سبک
- ایجاد Nodeهای جدید برای Microservices
۲-۵. Storage Tiering
اگر دیتای مهم را در هارد سرور SSD و دیتای آرشیوی را در SATA نگه دارید، سرعت بهطور چشمگیری بالا میرود.
Storage Tiering یعنی:
داده حساس = روی SSD
داده کممصرف = روی SATA
۳. ارتقای سختافزار برای افزایش سرعت سرور (Hardware Upgrades)
وقتی Bottleneck سختافزاری است، ارتقا تنها راهحل واقعی است.
۳-۱. ارتقای رم (RAM Upgrade)
بهترین افزایش سرعت متعلق به افزایش رم است.
نکات تخصصی:
- از رمهای مشابه از نظر Frequency استفاده کنید
- چینش Channelها روی سرورهای HPE بسیار مهم است
- حتماً Pair شود
- برای SQL Server، هر ۱GB رم میتواند ۲GB I/O را کاهش دهد
۳-۲. ارتقای CPU
در سرورهایی مثل:
- سری سرورهای HPE DL380 از قبیل سرور dl380 g11 ، سرور dl380 g10 و ….
- Dell R740
- Lenovo SR650
با تعویض CPU سرور از سری Bronze به Silver یا Gold، ۳ تا ۶ برابر افزایش کارایی ممکن است.
۳-۳. تعویض HDD با SSD یا NVMe
اگر هنوز از HDD استفاده میکنید:
- Latency حدود ۵ms است
- SSD حدود ۰.۱ms
- NVMe حدود ۰.۰۲ms
یعنی:
هارد NVMe سرعت آن 250 برابر سریعتر از HDD است
۳-۴. استفاده از کارتهای شبکه ۱۰Gb و 25Gb
اگر بیشتر کندی شبکه دارید، ارتقاء سرعت لینک بسیار موثر است.
۳-۵. بهبود سیستم خنکسازی برای جلوگیری از Throttling
گرمای زیاد سرعت CPU و دیسک را کاهش میدهد.
راهکارها:
- تمیز کردن فنها
- تعویض خمیر حرارتی
- استفاده از خنکسازی مایع (Liquid Cooling) برای سرورهای HPC
- تنظیم جریان هوای رک
۴. راهکارهای پایدار بلندمدت (Long-Term Sustainability)
این مرحله مربوط به عملیاتی است که مانع کند شدن دوباره سرور میشود.
۴-۱. مانیتورینگ حرفهای سرور
ابزارهای پیشنهادی:
- Zabbix
- PRTG
- Grafana + Prometheus
- SolarWinds
- Netdata
معیارهایی که باید نظارت شوند:
- CPU Load
- استفاده از RAM
- iowait
- Latency شبکه
- Health دیسکها
- دما
- Queue Length
۴-۲. بهروزرسانی Firmware
در سرورهای HPE این شامل بخشهای زیر است:
- BIOS
- iLO
- Power Management
- RAID Controller
- NIC Firmware
۴-۳. پشتیبانگیری اصولی (Backup Optimization)
اگر بکاپ درست زمانبندی نشود، در زمان کاری سرور را کند میکند.
بهترین زمان:
۲ تا ۵ صبح
و استفاده از:
- Incremental Backup
- De-Duplication
- Traffic Throttling
۴-۴. پاکسازی دورهای Logها، Temporaryها و Cacheها
اگر Logها بزرگ شوند:
- فضای دیسک پر میشود
- سرور کند میشود
- فایلسیستم آسیب میبیند
۴-۵. امنیت و جلوگیری از بدافزارها
- نصب EDR سبک
- جلوگیری از فایلهای مخرب
- بررسی رفتار پردازشها
- فیلتر ترافیک مشکوک در فایروال
چکلیست جامع عیبیابی کندی سرور + راهکارهای تخصصی برای دیتابیس و مجازیسازی
این بخش در واقع همان چیزی است که مدیران سرور، مدیران دیتاسنتر، متخصصان DevOps و ادمینهای شبکه همیشه میخواهند:
یک نقشه راه کامل، دقیق، مرحلهبهمرحله و تضمینی برای یافتن علت کندی سرور و رفع آن.
چکلیست بهصورت کامل از سادهترین عوامل تا پیچیدهترین BottleNeckها چیده شده و تمام مراحل، عملی و قابل اجرا هستند.
۱. چکلیست اولیه عیبیابی کندی سرور (Initial Quick Scan)
اول از همه باید مواردی را بررسی کرد که سریعترین تشخیص را میدهند:
۱-۱. بررسی منابع اصلی سیستم
این بخش پایهایترین بخش است اما در ۷۰٪ موارد پاسخ را همینجا پیدا میکنید.
موارد بررسی:
- CPU Usage
- RAM Usage
- سیستم کش
- فضای آزاد دیسک
- I/O Queue
- Network Traffic
- دما و Power Delivery
اگر یکی از مقادیر زیر غالب باشد، مشکل یافته شده:
| علامت | علت احتمالی |
| CPU بالای ۸۵٪ | پردازشهای سنگین، تعداد بیش از حد VM، رمزنگاری، بدافزار |
| RAM بالای ۸۰٪ | Memory Leak، سرویسهای سنگین، دیتابیس بدون Cache Limit |
| I/O Wait بالا | دیسک کند، RAID اشتباه، دیتابیس سنگین |
| Latency شبکه بالا | سوئیچ/کابل مشکل دار، MTU اشتباه، نیروی ترافیک زیاد |
| دمای بالا | خنکسازی ناکارآمد، فن کند، گردوغبار |
۲. چکلیست تخصصی CPU برای تشخیص کندی
CPU یکی از رایجترین گلوگاههاست. این موارد باید بررسی شوند:
۲-۱. اشغال شدن کامل یک Core
در سرویسهای قدیمی مثل:
- SQL قدیمی
- بعضی نسخههای PHP
- سرویسهای تکنخی (Single Thread)
ممکن است تنها یک Core اشغال شده باشد و کل سیستم کند شود.
۲-۲. Hyper-Threading
اگر فعال نباشد، سرعت بسیاری از سرویسها تا ۳۰٪ کاهش مییابد.
۲-۳. Throttling
اگر دما بالا رود، CPU بهصورت خودکار فرکانس را کاهش میدهد.
علامت: عملکرد ناگهان افت میکند و ثابت پایین میماند.
۲-۴. سربار مجازیسازی
در VMware و Hyper-V اگر vCPU بیشتر از ظرفیت واقعی تخصیص دهیم:
- Ready Time بالا میرود
- Latency پردازش افزایش مییابد
حد مجاز Ready Time:
کمتر از ۵٪ برای هر VM
۳. چکلیست عیبیابی رم (RAM) در کندی سرور
۳-۱. بررسی Memory Leak
اگر سرویسها بهمرور زمان زیادتر و زیادتر رم مصرف میکنند بدون اینکه مصرف کاهش یابد، مشکل Memory Leak است.
نمونههای رایج:
- Node.js
- Java
- سرویسهای .NET
- دیتابیسها بدون محدودیت Buffer
۳-۲. عدم استفاده از NUMA صحیح
در سرورهای دو پردازندهای HPE، بهینه نبودن NUMA باعث:
- کندی دیتابیس
- کندی ماشینهای مجازی
- جابهجایی بیشازحد بستهها بین CPUها
میشود.
۳-۳. استفاده از رمهای ناسازگار
در سرورهای HPE اگر رمها:
- ظرفیت متفاوت داشته باشند
- سرعت متفاوت داشته باشند
- تعداد Channel درست نباشد
سرور به حالت Low Performance Mode میرود.
۴. چکلیست عیبیابی کندی دیسک (Storage I/O Bottlenecks)
بیش از ۴۰٪ کندی سرورها مربوط به Storage است.
۴-۱. بررسی I/O Wait
هر زمان مقدار iowait سرور به بالاتر از ۱۰٪ برسد، عملکرد ناگهان افت میکند.
۴-۲. بررسی Latency
Latency معمولی برای هر نوع دیسک:
| نوع دیسک | Latency مناسب |
| HDD | ۴ تا ۱۰ ms |
| SSD | ۰.۵ تا ۲ ms |
| NVMe | زیر ۰.۱ ms |
اگر Latency بیشتر از این باشد، Bottleneck واضح است.
۴-۳. بررسی حالت RAID
در ریدها:
- RAID 5 کندترین در نوشتن
- RAID 10 سریعترین در همه حال
اگر دیتابیس دارید و RAID 5 استفاده کردهاید، کندی قطعی است.
۴-۴. Write Cache غیرفعال
در سرورهای HPE اگر باتری رید خراب باشد، Cache خاموش میشود و سرعت تا ۶ برابر کاهش مییابد.
۵. چکلیست شبکه برای تشخیص کندی (Network Bottleneck)
۵-۱. چککردن Packet Loss
حتی ۱٪ Packet Loss میتواند سرعت ارتباط را نابود کند.
۵-۲. بررسی MTU
اگر MTU میان سوئیچها، کارت شبکه، VMها و Storage متفاوت باشد، کندی شدید میشود.
۵-۳. Duplex/SPEED
باید روی:
۱Gb – Full Duplex
یا
۱۰Gb – Full Duplex
باشد.
Half Duplex فقط دردسر است.
۵-۴. مشکل NIC Teaming
در ویندوز Server، گاهی باعث Loop یا Drop میشود. LACP بهترین حالت است.
۶. راهکارهای تخصصی برای افزایش سرعت دیتابیسها
این بخش بسیار مهم است.
۶-۱. افزایش سرعت SQL Server
مهمترین راهکارها:
- فعالسازی Proper Indexing
- تنظیم Max Memory
- فعالسازی Read Committed Snapshot
- فعالسازی Instant File Initialization
- انتقال TempDB به SSD/NVMe
- افزایش Log File
- بازبینی Queryهای Full Table Scan
علامت کندی:
- Page Life Expectancy زیر ۳۰۰
- IO Stall بالا
- CPU Time > Duration
۶-۲. افزایش سرعت MySQL / MariaDB
راهکارها:
- فعالسازی Query Cache
- افزایش InnoDB Buffer Pool
- جلوگیری از Joinهای سنگین
- فعالسازی Slow Query Log
- انتقال ib_logfile0 به NVMe
- استفاده از RAID 10
۶-۳. افزایش سرعت PostgreSQL
راهکارها:
- افزایش Shared Buffer
- افزایش Work Mem
- فعالسازی WAL بهصورت Async Commit
- Autovacuum را تنظیم و زمانبندی کنید
- از Partitioning استفاده کنید
۷. راهکارهای تخصصی برای افزایش سرعت سرورهای مجازی (VMware / Hyper-V / KVM)
۷-۱. VMware ESXi
راهکارهای قطعی:
- تخصیص vCPU کمتر (Over Provisioning نکنید)
- Reserved Memory برای VMهای حساس
- فعالسازی vNUMA
- ذخیرهسازی روی RAID 10
- فعالسازی I/O Control
- کاهش Snapshot قدیمی
Snapshotهای قدیمی معمولاً قاتل سرعت سرور هستند.
۷-۲. Hyper-V
راهکارهای مهم:
- نیازی نیست هر VM ۴ vCPU داشته باشد
- Dynamic Memory را صحیح تنظیم کنید
- از VHDX Dynamic استفاده نکنید، Fixed بهتر است
- Integration Serviceها را بهروز کنید
۷-۳. KVM / Proxmox
بهبود سرعت:
- تنظیم CPU Type روی Host-Passthrough
- فعالسازی Ballooning
- فعالسازی ZFS Cache
- استفاده از NVMe برای Ceph
- فعالسازی VirtIO در همه VMها
۸. نسخه ویژه چکلیست نهایی برای افزایش سرعت سرور
این بخشی است که باید بهصورت دورهای اجرا شود:
✔ بررسی مصرف CPU
✔ بررسی مصرف RAM
✔ بررسی Latency دیسک
✔ بررسی وضعیت RAID
✔ بررسی دمای سرور
✔ بررسی وضعیت شبکه
✔ بررسی سرعت پاسخ دیتابیس
✔ بررسی وضعیت Firmware
✔ بررسی Logهای Error
✔ بررسی بدافزار و کرمهای شبکه
✔ بررسی زمانبندیهای Backup
✔ بررسی Snapshotهای قدیمی
✔ بررسی Load Average
✔ تست سرعت Storage
✔ تست سرعت Network
اگر همه اینها بررسی شود، هیچ مشکلی از دست نمیرود.
نتیجهگیری نهایی و تحلیلی
کند شدن سرور معمولاً یک دلیل ساده ندارد، بلکه مجموعهای از عوامل مختلف است که با هم ترکیب شدهاند.
بر اساس ساختار که در این مقاله بررسی شد، کندی سرورها میتواند به علت:
- فشار بیش از حد بر CPU
- استفاده غیربهینه از رم
- دیسکهای کند یا RAID اشتباه
- ترافیک بیش از حد شبکه
- اشتباه در پیکربندی VMها
- مشکلات حرارتی
- طراحی غیر اصولی زیرساخت
باشد.
اگر از چکلیستها و راهکارهای ارائهشده در این مقاله استفاده شود:
- عملکرد سرور تا چند برابر افزایش مییابد
- زمان پاسخدهی برنامهها کاهش مییابد
- مصرف منابع بهینه میشود
- گلوگاههای اصلی برطرف میشوند
- زیرساخت برای آینده آمادهتر میشود
در نهایت، بهترین استراتژی این است که:
- مشکلات را مرحلهبهمرحله بررسی کنید
- منابع را بهدرستی تخصیص دهید
- طراحی زیرساخت را اصولی انجام دهید
- از مانیتورینگ حرفهای استفاده کنید
سرورهایی که با طراحی صحیح اجرا میشوند، حتی با بار سنگین هم کند نمیشوند.
این مقاله تمام ابزارها، راهکارها و اصول لازم برای رسیدن به یک سرور سریع، پایدار و حرفهای را ارائه کرد.
